W Leśnym Ogrodzie Botanicznym 20 września 2023 nastąpiło oficjalne otwarcie nowego budynku edukacyjnego. Obiekt został zrealizowany przez pracownię Gierbienis + Poklewski z wykorzystaniem innowacyjnej technologii drewna klejonego krzyżowo CLT oraz zwracając uwagę czarną elewacją z desek opalanych.
Projekt autorstwa krakowskiej pracowni Gierbienis + Poklewski został wyłoniony w ramach konkursu architektonicznego zorganizowanego w 2015 roku przez Nadleśnictwo Gdańsk i pod patronatem SARP Wybrzeże. W skład jury wchodzili architekci Wojciech Wyka, Marek Łańcucki, Adam Drohomirecki, Architekt Miejski Miasta Gdynia Renata Stelmach oraz Anna Gołąb i Witold Ciechanowicz z Nadleśnictwa Gdańsk. Koncepcja uzyskała dodatkowe wyróżnienie, a było to Grand Prix V edycji konkursu organizowanego przez Rockwool pod hasłem „Zmień wizję w projekt” i główną nagrodę XI edycji konkursu o Nagrodę im. Macieja Nowickiego, której tematem były energooszczędne budynki projektowane w zgodzie z siłami natury, samowystarczalne, zrównoważone energetyczne oraz bezpieczne dla ludzi i środowiska.
Budynek powstał z potrzeby powiększenia zaplecza Leśnego Ogrodu Botanicznego, który poza funkcją ogrodową pełni rolę ośrodka edukacji Nadleśnictwa Gdańsk. Ogród odwiedza rocznie ponad 30 tys. osób, w tym głównie grupy zorganizowane ze szkół i przedszkoli, a w niedziele – indywidualni odwiedzający. Myślenie o edukacji leśnej zostało przedłużone na realizację budynku, który mógłby stanowić element edukacyjny, pokazując potencjał i różnorodność zastosowania drewna w budownictwie.
Aktualnie w budynku planowane jest wykonanie wystawy poświęconej gospodarce leśnej, a sam obiekt będzie pełnił rolę ogólnopolskiego centrum promocji drewna, przez wzgląd na zastosowaną w konstrukcji technologię CLT oraz wykończenie elewacji z desek opalanych.
Jako architektom zależało nam, aby nasza ingerencja nie była widoczna w zastanym krajobrazie, doceniając wyjątkowy charakter lokalizacji na leśnej polanie. W momencie, gdy konkurs był przeprowadzany na terenie działki znajdował się murowany budynek, który przypominał dom katalogowy. Poprzez swoją formę i kolorystykę zwracał uwagę, co uznaliśmy za cechę niepożądaną. Nasz projekt, nawet, gdy jego ostateczna forma nie była jeszcze wykrystalizowana – uznaliśmy – powinien być wycofany względem przyrody i przynależny środowisku. Stąd pierwszą decyzją była realizacja obiektu w całości drewnianego oraz w ciemnej kolorystyce, która ma szansę wtopić się w leśne tło. Elementami innowacji, które wprowadziliśmy był wybór wówczas zyskującej popularność konstrukcji CLT oraz desek opalanych, inspirowanych metodą Shou Sugi Ban. W ten sposób oraz sięgając po tradycyjną formę bryły inspirowanej formą stodoły uzyskaliśmy oryginalne połączenie tego, co nowoczesne i tradycyjne. – stwierdza arch. Marcin Gierbienis.
NOWOCZESNA ZAGRODA
Budynek edukacyjny wyróżnia zarówno architektura, jak i urbanistyka, które interpretują budownictwo zagrodowe, typowe dla polskich wsi. Zagospodarowanie tworzy zespół rozproszonych brył, które zostały spięte jednorodnym ogrodzeniem, tworząc dwa różne w charakterze dziedzińce. Wszystkie wejścia do budynku odbywają się poprzez składane bramy. Pierwszy stanowi strefę wejściową, będąc równocześnie przejściem do ogrodu. W jego centrum jest drewniane patio z ławkami i towarzyszącą zielenią. Drugi ma charakter bardziej kameralny, dostępny jest poprzez hol budynku. Oprócz tarasu z meblami wypoczynkowymi zwraca uwagę niewielki amfiteatr, miejsce spotkań i organizacji wydarzeń związanych z działalnością ogrodu.
Bryły tworzące zabudowę to kubatury nawiązujące swoją formą do archetypu stodoły. Odwołania te widoczne są w wielu współczesnych realizacjach, niekoniecznie jedynie w zabudowie mieszkalnej. Są to obiekty na planie wydłużonego prostokąta z dwuspadowym dachem, najczęściej rezygnujące z okapu. W projekcie w zależności od funkcji bryły posiadają dostosowaną do niej skalę i charakter.
ELASTYCZNOŚĆ FUNKCJI
Budynek został zaprojektowany w taki sposób, aby umożliwiał elastyczne wykorzystywanie przestrzeni i przede wszystkim był otwarty na odbiorcę. Sercem projektu jest sala ekspozycyjna, która pozwala na organizację wydarzeń i wystaw (te pojawią się wraz z dalszym działaniem obiektu). Celem jest zwiększenie możliwości dotarcia do różnych grup społecznych – nie tylko do dzieci i młodzieży przyjeżdżającej na zajęcia edukacyjne lecz również dla osób odwiedzających ogród.
Na główny budynek składają się dwie największe bryły połączone ze sobą szklaną przełączką. W pierwszej, wejściowej zlokalizowano hol z recepcją i salą wielofunkcyjną na piętrze. Druga to przede wszystkim przestrzeń ekspozycyjno-konferencyjna o dwóch wysokościach. W części wysokiej można będzie organizować spotkania i wydarzenia związane z działalnością ogrodu i nie tylko. Powierzchnię charakteryzują duże przeszklenia w bocznych ścianach z możliwością regulacji dostępu światła poprzez system zsuwanych okiennic. Po rozsunięciu przeszkleń sala może otwierać się na ogród i dziedziniec wejściowy. W niższej części sali znajdzie się ekspozycja poświęcona różnorodności biologicznej lasów trójmiejskich, gdzie odwiedzający zapozna się zarówno z typowymi roślinami i zwierzętami, jakie może zobaczyć w trakcie wędrówek po okolicznych lasach, jak również z przykładami najcenniejszych przyrodniczo organizmów leśnych. Bioróżnorodność lasów będzie prezentowana także w formie multimedialnej, dzięki znajdującemu się w salach wystawowych systemowi audiowizualnemu. W kubaturze nad niższą częścią sali zaprojektowana została strefa biurowa. Jest to komfortowe miejsce pracy dla leśników z dostępem do wydzielonej sali spotkań i pomieszczenia socjalnego.
DREWNO, DREWNO, DREWNO
Najważniejszym elementem projektu jest stosowanie drewna, jako konstrukcji, wykończenia, wyposażenia i umeblowania. Nadrzędną wartością wykorzystania drewna jest niski ślad węglowy. Produkty i rozwiązania konstrukcyjne z wykorzystaniem drewna są ekologiczne i zapewniają podwójną ochronę klimatu. Drewno uprawiane w sposób zrównoważony jako surowiec jest dzięki fotosyntezie jednym z najważniejszych naturalnych rezerwuarów CO2. W przypadku produktów i rozwiązań konstrukcyjnych zastępują wiele konwencjonalnych materiałów budowlanych, z produkcją których wiąże się niepożądana emisja CO2 do atmosfery.
Projekt zrealizowano z prefabrykatów wielkogabarytowych z drewna laminowanego krzyżowo (CLT). Jest to technologia coraz popularniejsza na świecie, ale pierwszy raz całościowo zastosowana w Polsce w obiekcie użyteczności publicznej. Konstrukcje CLT wyróżnia znakomita wytrzymałość w stosunku do przekroju przegrody, bardzo dobre parametry akustyczne i termiczne, a także wynikający z prefabrykacji krótki czas montażu. Nadrzędną wartością wykorzystania drewna jest niski ślad węglowy.
CLT to stosowanie prefabrykacji pozwalając na przygotowanie elementów budynku poza placem budowy, ich wygodny transport oraz skrócony proces realizacji, co przekłada się na mniejsze koszty i wpływ na środowisko. Wszystkie elementy poprzez sposób pakowania były czytelnie oznaczone i łatwe do wyodrębnienia, a podczas budowy potrzebny był tylko jeden niewielki dźwig do podniesienia elementów na montaż piętra, a także nie była wymagana dodatkowa ilość pracowników. Ze względu na stosunkowo niską wagę te prefabrykowane elementy drewniane mogą mieć bardzo duże wymiary. Ponieważ elementy nie wymagają dodatkowego wykończenia pominięte są późniejsze prace np. związane z cięciem płyt, murowaniem czy tynkowaniem. Użyteczność technologii CLT w kontekście budowy można z kolei odnieść do aspektów związanych z ekonomią i ergonomią budowli. Konstrukcje z litego drewna mają atrakcyjny stosunek powierzchni mieszkalnej brutto i netto w porównaniu z metodami konwencjonalnymi. – podkreśla arch. Damian Poklewski-Koziełł
Prostota formalna kontynuowana jest w estetyce fasady, która wykończona została opalanymi deskami modrzewiowymi nadając całości unikalnego charakteru. Poddanie deski płomieniom ognia sprawia, że każda deska jest inna. Zastosowany produkt ma również walor edukacyjny, wpisując się w cel powstania budynku jako miejsca edukacji i pokazując jak można wykorzystywać współcześnie drewno.
Ciepło drewna wewnątrz pozostaje w kontraście z czarną okładziną fasady, która pozwala wtopić bryłę w leśny pejzaż. Powierzchnię desek stanowi warstwa zwęglenia uzyskana dzięki działaniu ognia, wykorzystując starożytną, japońską technikę Shou Sugi Ban. Jednocześnie jest to odniesienie do przeszłości regionu, gdy rolnicy w ten oryginalny, a przy tym naturalny sposób zabezpieczali drewno wystawione na warunki atmosferyczne przed promieniami UV, szkodnikami i przeciwdziałając próchnieniu.
Cieszymy się, że od momentu pojawia się koncepcji projekt wzbudzał dyskusje. Te komentarze często były bardzo przychylne, zarówno od profesjonalistów, jak i wśród potencjalnych odbiorców budynku. Wiele osób pytało, spoglądając na długi okres od koncepcji z 2015 roku do decyzji o budowie, czy projekt jeszcze jest aktywny, czy ma szansę na realizację. Byliśmy jednocześnie przygotowani na kontrowersję, jaką mogła wywołać zwęglona fasada, gdyż mieliśmy również doświadczenia w rozmowach z klientami, że całkowicie czarna elewacja budzi pesymistyczne skojarzenia. W okresie oczekiwania na realizację opalana deska stała się jednak materiałem częściej wybieranym, a także powstało wiele firm, oferujących tego typu produkt. Ostatecznie odbiór fasady u osób odwiedzających jeszcze wówczas nieskończonego budynku był pozytywny. Rodziny z dziećmi, a w szczególności najmłodsi byli zaintrygowani obiektem. Biorąc pod uwagę jego zamknięty charakter, budynek sprawiał wrażenie miejsca tajemniczego, które należy odkrywać. Jest to zawsze intrygujące dla dzieci. – stwierdza arch. Marcin Gierbienis
KONTAKT Z NATURĄ
Wybór drewna był również istotny ze względu na jego aspekt biofiliczny. Projektowanie biofiliczne to trend w architekturze, który powstał z założenia, że miłość do życia jest elementarną postawą wszystkich istot żywych. W architekturze oznacza poszukiwanie relacji pomiędzy naturą, a człowiekiem, oferując poprzez budynek pośrednie, bezpośrednie lub związane z miejscem i przestrzenią możliwości uzyskania takiej relacji. Przy czym kontakt z przyrodą powinien być w założeniu aktywny i wielozmysłowy, co było punktem wyjścia dla założeń projektowych zrealizowanych w obiekcie.
Budynek przez swoją lokalizację oferuje bezpośredni kontakt z naturą – naturalnym pejzażem leśnym i polaną ogrodu, którego założeniem jest pozostanie dzikim w charakterystyce przyrodniczej. Nieopodal znajduje się również oczko wodne, a także dostęp jest do leśnych ścieżek. Z przestrzeni wewnątrz obiektu odbiorca pozostaje w stałym kontakcie widokowym z florą i fauną, a kontakt fizyczny z naturą umożliwiają dwa zróżnicowane w charakterze dziedzińce.
Kontakt z drewnem w jego szerokim zakresie oferuje pośrednie obcowanie z naturą. Drewno zastosowane w pomieszczeniach wpływa pozytywnie na komfort wewnętrzny, kojarząc się z ciepłem i bezpieczeństwem. Bliskość materiału, jego widok, tekstura, zapach wpływają pozytywnie na odbiór wnętrza i odnoszą się do zmysłów odbiorcy.
Budynek drewniany to wnętrza oferujące komfort (który można określić poczuciem bezpieczeństwa i przytulności) i mikroklimat (biorąc pod uwagę jakość powietrza). Niepodważalne są również korzyści wynikające z bezpośredniego kontaktu z drewnem, który odbywa się w sposób wielozmysłowy, a więc oprócz wzroku, również móc poczuć zapach i dotknąć materiału, a w zależności od charakteru jego obróbki wrażenia mogą być inne. W połączeniu z wyjątkowymi właściwościami substancji drzewnej jako magazynu ciepła i wilgoci (gdzie w zimie jest cieplej, a w lecie odczuwa się chłód), ciepłe w odbiorze powierzchnie drewna zapewniają właściwie zbalansowany klimat mieszkania i ostatecznie dobre samopoczucie mieszkańców – zaznacza arch. Marcin Gierbienis.
GIERBIENIS + POKLEWSKI
WWW Gierbienis + Poklewski
FB Gierbienis + Poklewski
Zdjęcia – Fotimohito
